تعدد واسطه در نجاسات/ آیا متنجس، نجس کننده است؟

تعدد واسطه در نجاسات

اگر شیئی به وسیله عین نجس، نجس شد، به آن متنجس اول می‌گویند. مثلا اگر لباس، آلوده به بول شود، این لباس را متنجس اول می‌گویند. این متنجس قطعا نجس است و باید آب کشیده شود.

حال اگر عین نجس(بول) از لباس، ازاله شد، آیا این لباس(متنجس اول) در برخورد با اشیاء دیگر، نجس کننده است یا نه؟ مثلا اگر دست خیس ما به این لباس(که عین نجسش برطرف شده) بخورد یا این لباس خیس باشد و دست ما به آن بخورد، آیا دست ما نجس می‌شود یا خیر؟
به عبارت دیگر، هر شیئی(لباس، زمین، بدن و..) که متنجس باشد ولی عین نجس در آن نباشد، آیا در برخورد با اشیاء دیگر، نجس کننده است یا نه؟
بنابراین اگر مثلا دست خیس ما به هر شیئی بخورد که عین نجس در آن نیست، آیا دست ما نجس می‌شود یا نه؟

باید عرض کنیم بر خلاف نظر مشهور که می‌گویند متنجس اول، نجس کننده است، نظر بعضی از فقها مانند فیض کاشانی این است که متنجس، منجّس(نجس کننده) نیست. آیت الله مظاهری هم می‌گویند که هر شخصی که وسواس دارد، فتوای من برای او این است که متنجس، نجس کننده نیست. البته آیت الله مظاهری از نظر ادله، می‌گویند هیچ دلیلی نداریم که متنجس اول، نجس کننده باشد و این قول را، به امام خمینی و آیت الله خویی نیز نسبت می‌دهند؛ منتها می‌‌گویند مرحوم امام و آیت الله خویی در مقام فتوای عمومی، احتیاط کرده و می‌فرمودند متنجس، تا واسطه سوم نجس کننده است، لکن ظاهرا فتوای اصلیشان این نبوده است.

لازم به ذکر است بنابر فتوای مشهور که متنجس را نجس کننده می‌داند نیز چند نظر وجود دارد: یکی نظر علمایی چون آیت الله بهجت و آیت الله شبیری زنجانی است که هر چه تعداد واسطه ها در متنجس اضافه شود -ولو صد واسطه-، نجاست نیز سرایت می‌کند.
اما طبق نظر برخی دیگر مانند آیت الله سیستانی، آیت الله خامنه ای، آیت الله مکارم و..، متنجس ها فقط تا واسطه سوم نجس می‌شوند و واسطه چهارم نجس نمی‌شود. برخی نیز تا واسطه دوم را نجس می‌دانند و واسطه سوم را پاک می‌دانند.

آیت الله مظاهری از یکی از اساتید خود نقل می‌کند: یا فقها باید بگویند که متنجس، نجس کننده نیست، و یا اگر می‌گویند متنجس، منجّس است، باید بگوییم همه عالَم به مرور زمان نجس شده است.

دلایلی که بزرگان برای این قول (متنجس، نجس کننده نیست) آورده اند از این قبیل است:
بعضی از روایات
اگر متنجس، نجس کننده باشد، تمام عالم نجس است
عدم وضع چنین تکلیفی به دلیل لزوم عسر و حرج
سیره
اختلال در نظام زندگی
لغویت جعل؛ یعنی اگر شارع، متنجس را نجس کننده بداند، این جعل، لغو است چون مردم به آن عمل نمی‌کند.

در ادامه عبارت مرحوم فیض کاشانی در این زمینه را مشاهده می‌کنید. نکته جالب آن است که مرحوم فیض کاشانی می‌گوید قبول این فتوای ما(که متنجس، نجس کننده نیست) برای کسانی که اهل تقلید و وسواس هستند، سخت است، چون اینها رحمت واسعه خدا را نادیده گرفته و خود را به ضیق و مشقتِ بیهوده انداخته اند.

«مفتاح [عدم تنجیس المتنجس]
انما یجب غسل ما لاقی عین النجاسه. و أما ما لاقی الملاقی لها بعد ما أزیل عنه العین بالتمسح و نحوه، بحیث لا یبقی فیه شی ء منها فلا یجب غسله، کما یستفاد من المعتبره. علی أنا لا نحتاج الی دلیل فی ذلک، فان عدم الدلیل علی وجوب الغسل دلیل علی عدم الوجوب، إذ لا تکلیف الا بعد البیان، و لا حکم الا بالبرهان. الا أن هذا الحکم مما یکبر فی صدور الذین غلب علیهم التقلید من أصحاب الوسواس الذین یکفرون بنعمه اللّه و لا یشکرون سعه رحمه اللّه.
و فی الحدیث «ان الخوارج ضیقوا علی أنفسهم بجهالتهم، و ان الدین أوسع من ذلک».

به هر حال این مساله، مساله مشکلی است که حل آن می‌تواند کمک بسیار زیادی به مساله نجاست و طهارت کند، هدانا الله للحق ان‌شاءالله.

✍ روح الله صادقی