آداب سالک مبتدی/ توصیه های عمومی برای اهل سلوک

بسم الله الرحمن الرحیم

کسی که می خواهد قدم در سیر و سلوک بگذارد، لازم است اعمال و عباداتی عمومی را انجام دهد تا در پیشرفت به سمت قله های سلوک، او را یاور و معین باشند. اگر انسان بخواهد تفحص کند و آن اعمال و وظایف عمومی را، از گوشه و کنار، از کتب ادعیه و کتب اخلاقی و عرفانی و جملات بزرگان جمع آوری کند، نتیجه اش می شود همین مقاله ای که استاد محمد صالح کمیلی، از شاگردان عارف بالله مرحوم حداد، آن را تنظیم نموده است، و سالکان را از حیرت و زحمت جستجو رهانیده است؛ جزاه الله خیرا. امید آنکه این دستورات را یادداشت نموده و همواره در زندگی خویش بر آنها مراقبت داشته باشیم.

 توصیه های عمومی اهل سلوک

در طی چند سال جلسات هفتگی که داشتیم جزوه ی کوچکی را به مبتدئین در راه سلوک دادیم که درآن آداب عملی سالک را که باید آن را در مدت سیر و سلوک انجام دهد ذکر کرده ایم. سالک نباید چیزی از آنها را ترک نماید، مگر اینکه ضرورتی پیش بیاید. این جزوه بیش از پنجاه مورد دارد که ما چهل مورد آن را بعنوان اینکه فایده ای به همه برسد می آوریم:

1. شروع به توبه ی عمل به نحوی که در اعمال یکشنبه ی اول ذی القعده درمفاتیح الجنان ذکر شده. سالک باید آن را هر سال تکرار کند و هر چند گاهی در اوایل سلوک آن را بجا بیاورد.

2. همیشه با وضو و طهارت بودن.

3. اینکه سالک نفس خود را هر روز به چهار کار متعهد کند:

اول: مشارطه؛ هنگام مشارطه هر روز صبح موقع بیدار شدن از خواب است. و آن اینگونه است که برنامه ی عملی خود یعنی آنچه قرار است از صبح تا شب انجام بدهد و یا ترک کند به خود عرضه دارد بعد از آنکه آن را در جدولی بنویسد و یا اینکه به ذهن بسپارد و با نفس خود شرط ببندد که به کامل ترین نحوی آن را بجا بیاورد

دوم: مراقبه؛ مراقبه در پله ی دوم بعد از مشارطه است. یعنی سالک درطول ساعات روز از چیزهایی که هنگام صبح عرضه و شرط کرده مراقبت کند. چرا که مشارطه بدون مراقبه ی همیشگی فایده ای ندارد.

سوم: محاسبه؛ محاسبه قبل از خواب است. این کار برای آن است که ببیند آیا به آنچه بر خود واجب کرده بود عمل کرده یا نه. به این ترتیب اگر جدول عملش کامل بود باید خدا را شکر کند که چنین توفیقی داشته و اگر ناقص بود نوبت به مؤاخذه و کیفر نفس می رسد که این کار کار چهارمی به شمار می آید پس باید با قضای کارهایی که انجام نداده نقصان خود را جبران کند؛ البته اگر تدارک آن به وسیله ی قضا کردن باشد؛ مانند قضا شدن نماز واجب یا مستحبی، و یا ممکن است راه تدارک طلب حلالیت باشد. چنانچه موضوع حق الناس باشد؛ مثل غیبت کردن و مانند آن و گاهی تدارک کردن گذشته ها کار بیشتری می طلبد. مثلا آن که نفس خود را با روزه یا انفاق یا توبه ی مجدد و گریه و استغفار آزار بدهد و بدین ترتیب خودش را با دست خودش به چیزهایی که با درجه ی ارتکاب جرمش تناسب دارد تنبیه و ادب کند. سالک باید بداند که اگر برای مدتی پی در پی به این دستور العمل پای بند شود، به زودی خواهد دید که چگونه ترک گناهان و انجام واجبات برای او آسان می گردد و این دستور حتی نسبت به غیر مبتدی ها هم صادق است. هر چند در کمیت و کیفیت آن تفاوتی وجود دارد.

4. کم گویی، کم خوری و کم خوابی. اینها در نورانیت قلب تآثیر دارد.

5. ذکر همیشگی سالک باید یکی از موارد زیر باشد:«لا اله الا الله» یا «الحمد لله» «یا حی یا قیوم»، «لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین» و «استغفرالله ربی و اتوب الیه» سالک باید به تناسب حال خود یکی از این اذکار را آزمایش کرده انتخاب کند. و اما ذکر خاص؛ پس باید آن را استاد به او بدهد

6. نفسش را تمرین بدهد بر صمت و سکوت، تا اینکه به ملکه سکوت برسد.

7. سالک باید هنگام خواب رختخواب خود را مثل مرده درقبر یا حالت خوابیدن محتضر، رو به قبله بیندازد، همچنین در نشستن و مطالعه و بقیه ی کارهایش نیز باید این رو به قبله نشستن‌ـ به شرط این که سالک به آن عادت کند، حالت تشهد است در نماز، چرا که ادب ویژه ای در این حالت ملموس است.

8. خواب او باید یک چهارم مجموع ساعت های شبانه روز باشد، یعنی فقط شش ساعت. کسی که خیلی خسته است می تواند یک ساعت بیشتر بخوابد.

9. غذا نخورد مگر اینکه احساس گرسنگی شدید کند و دست از غذا بکشد در حالی که هنوز اشتها دارد. به عبارت دیگر معده ی خود را از غذا سنگین نکند و از خوردن تنقلات مثل تخمه و مانند آن خودداری کند و چیزی ما بین وعده های غذایی نخورد.

10. سالک باید به رسول اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) توسل داشته باشد و ایشان را در قلب خود حاضر بداند، خصوصا امام عصر(ع) را، چرا که او همان وجه خداست که اولیا به آن رو میکنند. مداومت بر یاد ایشان موجب پدید آمدن ملکه ی حضور می شود.

11. در خوف و رجا میانه رو باشد.

12. زمانی که در زندگی مشکلاتی به او روی آورد، چه از نوع قضا و قدر باشد و دست خودش نباشد و چه از نوع دیگر، دهان به «چرا و چگونه» نگشاید. نه به زبان این حرف را بزند و نه با دل. چرا که در غیر اینصورت اجر و منزلتش ار دست خواهد رفت. با تمرین این حالت از مرتبه ی رضا و تسلیم بهره مند خواهد شد.

13. سعی کند از موارد شبهه انگیز در خوراک، نوشیدنی، لباس، خانه و ... دوری نماید و به آنچه که شکی در آن ندارد اکتفا نماید. « رها کن آنچه را شک داری به آنچه در آن شک نداری و یقین داری.» این مضمون در حدیث آمده؛ البته در موارد ضروری و یا جایی که احتمال گرفتاری به مرض وسواس است. در جایی که شبهه را از غیر شبهه با نور باطن می توان تشخیص داد و یا جایی که دلیل متقنی برای شبهه ناک بودن وجود ندارد و می توان محل صحیحی پیدا کرد تسامح و اغماض جایز است.

14.به تدریج دوستانش را کم کند و از رفت و آمد با اهل غفلت و دنیا پرهیز کند و آنان را با انتخاب برادران دینی و الهی جایگزین کند و به اندازه ی محبت و شناختی که با آنها دارد ایشان را زیارت کند و با ایشان رفاقت داشته باشد، آن هم به این شرط که به درد هم بخورند و همدیگر را در راه خدا کمک بدهند.

15. کار خیر را بخاطر مرسوم و متعارف بودنش، یا بر اساس تقلید و یا عادتی از عادات عرفی انجام ندهد، طوری که خود را برای انجام دادن آن کار بخاطر رسومات اجتماعی و یا سنت های ساختگی خانوادگی و قومی و خویشان مجبور ببیند. و در صورت لزوم این قبیل کارها را به مقدار اضطرار و با نیت اخلاص برای خدا انجام دهد. سید بحرالعلوم رحمه الله در رساله اش آورده ترک عادات و رسوم، یکی از منازل سلوک است.

16. سالک باید از اهل غفلت دوری کند. اهل غفلت ممکن است شامل خویشاوندان و زن و بچه نیز باشد. لذا باید در ادای حقوق ایشان به مقدار لازم از معاشرت اکتفا کرد.

17. با غفلت و نیات بد به وسیله ی تذکر همیشگی و به وسیله ی ایجاد قلبی که از رذائل با کسب فضایل پاک و سلیم شده، بجنگد. و اما بدست آوردن اخلاق حمیده و دوری از اخلاق ناپسند نیز نقش مهم در تزکیه و تهذیب نفس دارد که قبل از وارد شدن به میدان عرفان و سلوک باطنی می باشد.

18. بر حسن اخلاق و معاشرت خود با پدر و مادر، خانواده، همسایه ها و کسی که با او به سببی برخورد دارد محافظت نماید. (منظورش خوش برخوردی با مردم است. )

19. در سختی های راه به خدا و استادش اعتراض نکند. 20. در حضور و غیاب استاد احترام او را کاملا نگه دارد و ارتباط روحی خود را با او حفظ کند و در غیاب او وی را دعا نماید، هر چند که غیبت او به طول بینجامد و در سرزمین دیگری باشد.

21. خدمت به استاد، رفقا و فقرا تمام کارها را آسان می کند.

22. مدارا کردن با نفس خود در جمیع مراحل سیر و سلوک و شناخت اینکه سیر مراحل تدریجی است و یکدفعه انجام نخواهد شد، درک این مطلب امری ضروری است و سالک نباید از آن غافل شود.

23. با ذریه ی رسول خدا (ص) با بزرگی و کرامت برخورد کند و در حد توان خود در برآوردن حاجات ایشان بکوشد.

24. قبل از خواب آیه الکرسی و برخی از سوره های قرآن را بخواند، خصوصا مسبحات شش گانه را، یعنی سوره های حدید، حشر، جمعه، اعلی، تغابن و صف.

25. وقتی را برای تفکر در نشانه های آفاقی و انفسی عالم هستی اختصاص دهد.

26.سجده ی یونسیه را که طولانی هم هست بجا بیاورید، به این ترتیب که ذکر «لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین» را اقلا چهار صد مرتبه در سجده بگوید، گر چه بیشتر از این هم می توان گفت. سالک  باید در بیرون آمدنش از ظلمات نفس به خدا ملتجی شود و به این نیت سجده مذکور را انجام دهد و در آغاز عمل کردن به این سجده باید یک سال به آن مداومت بورزد.

27.در شب جمعه و عصر جمعه سوره ی قدر را صد مرتبه بخواند.

28.دست راست خود را بعد از نماز صبح روی سینه خود بگذارد و هفتاد بار بگوید «یا فتاح» و با آن فتوحات قلبی را برای خود نیت کند.

29.انگشتر عقیق و فیروزه در دست راست کند.

30.بعضی اعمال مستحبی، مانند صدقه و نماز نافله مخصوصا نماز شب را انجام دهد. زیرا محال است که سالک بدون تهجد و نماز شب و بیدار بودن در آخر شب و مناجات و تلاوت قرآن و تفکر عرفانی مفید و چیزهایی از این قبیل که انجامش آسان باشد، به جایی از مقامات عرفان برسد.

31.قرائت سوره ی «یس» در هر صبح و قرائت سوره ی واقعه در هر شب، بهترین وقت تلاوت واقعه رکعت اول نافله ی عشا می باشد.

32.مداومت بر خواندن زیارات و ادعیه ذیل: «زیارت جامعه ی کبیره» در شب یا روز جمعه. «زیارت عاشورا» در هر روز چنانچه امکان دارد. «زیارت آل یاسین» ویژه ی امام مهدی(ع)، هر صبح جمعه به همراه دعای ندبه. «دعای سمات» قبل از غروب روز جمعه. «دعای عهد» ویژه ی امام حجت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ودعای «صباح» ویژه ی امام علی(ع) در هر صبح گاه. مناجات «خمس عشر» و مناجات امام علی(ع) و دعای «حزین» که بعد از نماز شب خوانده می شود و دعای «مکارم اخلاق» و برخی از ادعیه ی صحیفه ی سجادیه که با حال و وقت سالک مناسبت دارد. و دعای «اللهم عرفنی نفسک» بعد از نمازها و دعای «یا من تحل به عقدالمکاره» و دعای « اعددت لکل هول لا اله الا الله». نیز باید سالک قبل از شروع دعا و زیارت و یا هم زمان با خواندن آنها خاشعانه و خاضعانه و با حضور قلب و توجه معنوی، سعی در توجه و تفکر و مطالعه ی همراه با مدارا و طمأنینه داشته باشد و در به دست آوردن این معنی در محل و منزل و هوا و مکان مناسب و در آماده کردن اسباب و ملزومات آن کوشش نماید. والله هو الموفق المعین.

33.روزه مستحبی بگیرد. چنانچه در ایام البیض هر ماه و ایام خاص در طی سال وارد شده است. البته هر وقت که برایش امکان داشته باشد و با سلامتی مزاجش نیز سازگاری داشته باشد.

34.به زیارت اهل قبور و امامزاده ها و مراقد علما و بزرگان برود ولو هفته ای یک بار در شب های جمعه (عصر پنجشنبه) بین قبور بنشیند و در مرگ تفکر کند و از آن عبرت بگیرد.

35. به زیارت مؤمنین و علمای ربانی و پیران کهنسالی برود که در مجالست با ایشان و نگاه کردن به چهره ی ایشان به یاد خدا و آخرت می افتد و تحت تأثیر موعظه ها و نشست و برخاست با ایشان قرار می گیرد.

36.به زیارت مشاهد شریفه و عتبات مقدسه و حج عمره برود و همه ی این ها را نه مانند مردمی انجام دهد که برای ثواب و بر آوردن حاجات به زیارت می روند. بلکه زیارت سالک باید بر مبنای معرفت، نور، بصیرت، حب، عشق و تقویت حالت حضور همیشگی باشد؛ کما اینکه نماز عارف و حالات عرفانی اش مقید به زمان ادای فریضه نیست، بلکه در همه ی اوقات متذکر خدای سبحان است و حالت نماز دارد.

37.مطالعه ی احوال عرفا و کلمات و وصایای ایشان از کتب معتبری مثل «تذکره المتقین» نوشته ی شیخ محمد بهاری همدانی و «المراقبات» تألیف مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و دو کتاب معروف دیگرش «رساله ی لقاء الله و اسرار الصلاه» و «جامع السعادات» و «معراج السعاده» علامه ی نراقی و کتاب های علامه ی تهرانی و مخصوصا کتاب «لب اللباب» و «روح مجرد» و دیوان اشعار مرحوم ابن فارض مصری و همچنین حافظ شیراز و مثنوی مولوی.

38.مطالعه ی هفتگی حدیث عنوان بصری که در کتاب روح مجرد نیز ذکر شده است.

39.سالک باید خود را هر روز به تلاوت قرآن ملزم کند و اقلا پنجاه آیه بخواند.

40. نسبت به حضور در جلسات هفتگی که در محضر استاد و رفقایش تشکیل می شود مداومت کند، البته اگر چنین مجالسی  برقرار باشد.

----------------------------------------------------

برای مشاهده این مطلب در سایت استاد کمیلی، که ویرایش شده و به هفتاد دستور ارتقاء یافته است، اینجا را کلیک کنید.

یا حق